 |
 |
منشاء بند پایان
درباره منشاء بند پایان تا کنون دو نظریه ارائه شده است :
1. نظریه Monophyletic :
به نظریه تک شجره ای هم معروف است ، دانشمندان مشهوری مثل Snodgrass,Sharov طرفدار این نظریه هستند .
بر طبق این نظریه منشاء بند پایان را این گونه بیان کرده اند :
یک کرم حلقوی اولیه دو انشعاب را بوجود می آورد . انشعاب اول به Annelida و انشعاب دوم به Lobopoda که دارای پاهای لوب مانند است ختم می شود .
Lobopoda از یک طرف بند پایان (Arthropoda ) و از طرف دیگر Onychophora را بوجود می آورند .
بند پایان به چهار شاخه تقسیم می شوند :
Trilobita , Chlicerata , Crustaceae , Protomyriapoda .
شاخه Protomyriapoda به دو شاخه تقسیم می شود : Myriapoda , Isecta
به نظریه چند شجره ای معروف است و از دانشمندان مشهور پیرو و بنیان گذار این نظریه Mauton , Tiegs بودند .
بر طبق این نظریه منشاء بند پایان بدین صورت بیان می شود :
یک کرم حلقوی اجدادی از یک طرف انشعاب Onychophora ، بعد Myriapoda و بعد Insecta را بوجود می آورند و از طرف دیگر Trilobitoid را بوجود می آورد که این Trilobitoid به سه شاخه تقسیم می شود :
Crustaceae , Trilobita , Chelicerata
اما میبینیم که نظریه Monophyletic به صورت نظریه غالب درآمده است و برای تایید این گفته شواهدی وجود دارد که دال بر نظریه تک شجره ای است :
خوصیات مشترک بند پایان :
Peterygota ( بالداران ) دارای دو گروه هستند :
الف) باستان بالان (Paleoptera)
باستان بالان توانایی جمع کردن بالها را در پشت بدن ندارند یعنی بالها را به صورت باز ( عمودی یا افقی ) نگه می دارند . دارای دگردیسی ناقص (Incomplet Metamorphosis ) هستند .
در دگردیسی ناقص پوره ها آبزی هستند که به آنها Naiad گفته می شود ، این گروه دارای بالهایی با رگه بندی زیاد هستند که رگه های عرضی در بالها خیلی زیاد است .
ب) نوبالان ( Neoptera )
نوبالان توانایی جمع کردن بال را در پشت بدن دارند . ولی ممکن است عده ای این صنعت را به طور ثانویه از دست بدهند مثل بعضی بالتوریها و پروانه های روز پرک .
· Paleoptera دارای دو راسته هستند :
یک روزه ها Ephemeroptera
طیاره مانندها Odanata
· Neoptera دارای سه گروه هستند :
Ortopteroids
Hemipteroids
Holometabola
خصوصیات Ortopteroids
دگردیسی ساده (Simple Metamorphosis) دارند . دارای قطعات دهانی جونده هستند ، دارای سرسی هستند ، تعداد زیادی لوله مالپیگی دارند ، در قاعده بال یک ناحیه پهن دارند که به آن Anal lobe می گویند . نوزاد این گروه نیمف ( پوره ) نامیده می شود ، رشد بال هم خارجی است .
خصوصیات Holometabola
دارای دگردیسی کامل ( Complete Meat ) که دارای مراحل زیر است :
1. تخم ( Egg)
2. لارو (Larva)
3. شفیره ( Pupa)
4. حشره بالغ ( Adult)
در این گروه یک نوع دگردیسی دیگر بنام دگردیسی اغراقی ( Hyper Meta ) نیز وجود دارد که در این نوع دگردیسی شکل لارو در هر مرحله پوست اندازی متفاوت است . در اینها رشد بال در داخل بدن صورت می گیرد که در مرحله حشره کامل این رشد خود را نشان می دهد بنابراین می توان این گروه را Endopterygota یا بال درونیان نامید .
خصوصیات Hemipteroids
دگردیسی ساده است ، تماماً قطعات دهانی مکنده دارند . تعداد لوله های ماپیگی در اینها کم است ، فاقد Cerci , Anal Lobe هستند . رشد بال در اینها به صورت خارجی است (Exopterygota) .
اصطلاحات جهتها بر روی بدن حشرات که در کلیدها مورد استفاده قرار می گیرد :
· سطح زیرین بدن حشرات را Sternum می گویند که صفت آن Sternal یا Ventral است .
· سطح پشتی سینه Notum وصفت آن را Notal است .
· سطح پشتی شکم Tergum وصفت آن Tergal است .
· کل سطح فوقانی بدن حشره ( سینه + شکم ) را Dorsum می گویند که صفت آن Dorsal است .
· قسمت جلویی بدن حشره Anterior و قسمت عقبی آن Posterior است
برای هر حلقه بدن هم این اصطلاحات جلویی و عقبی به کار می رود .
برای اینکه بهتر بتوانیم جهت ها را در بدن حشرات تشخیص بدهیم محل اتصال شکم به سینه را مبنا قرار میدهیم و به آن Base می گوئیم .
مثال : اگر یک پای حشره را مثلاً چای جلویی در نظر بگیریم قسمتی که بدن حشره متصل می شود را Basal و دورترین قسمت پا از بدن را Apical یا Distal می گویند .
· سطح جانبی بدن حشره را Pleuron می گویند که صفت آن Pleural یا Lateral است .
بطور مثال اگر شیاری در حد فاصل بین Pleuron , Notum باشند و بخواهند آنرا نامگذاری کنند Notopleural گفته میشود یا مثلاً خرطوم سن ها حالت Antroventral دارد یعنی در حد فاصل Anterior , Venteral است .
نکته : هر اندام یا شیاری و یا جزئی از بدن حشره که به خط مبنا نزدیک تر است Basal و آن که دورتر استApical گفته می شود .
حشرات INSECTA
بدن حشرات از سه قسمت مجزا بنام سر ( Head ) ، سینه (Thorax) ، و شکم (Abdomen) تشکیل شده است .
در قسمت سر یک جفت شاخک (Antenna) ، یک جفت آرواره بالا (Mandibles) ، یک جفت آرواره پایین (Maxillae) ، لب بالا (Labrum) ، لب پایین (Labium) و Hypopharynx یا زبان وجود دارد . در قسمت سر بجز قطعات دهانی و شاخک ها ، چشم های ساده (Ocelli) و چشم های مرکب (Compond Eye) نیز وجود دارد .
در قسمت سینه سه حلقه مجزا به نام های : Prothorax (سینه اول) ، Mesothorax (سینه دوم) و Metathorax (سینه سوم) وجود دارد .
Prothorax دارای یک جفت پا است ، Mesothorax دارای یک جفت پا و بالهای جلویی Forewings است و Metathorax دارای یک جفت پا و بالهای عقبی (Hindwing) است .
قسمت شکم در حشرات دارای حداکثر یازده حلقه است که ده حلقه را می توان در بعضی حشرات بطور کامل دید (بطور مثال ملخ ها) ولی حلقه یازدهم را به صورت سه لوب می بینیم که از این سه لوب : یکی در بالای مخرج است بنام لوب فوقانی (Epipract) و دو تا در طرفین مخرج هستند بنام لوبهای جانبی
(Parapract) که گاهی هم از بین اینها یک اندام حسی بنام cerci خارج می شود که بعضی وقتها برای دفاع و جفت گیری به کار می رود .
مجاری جنسی یا تناسلی حشرات در حلقه های 8 و9 شکم قرار دارد و گاهی هم پاهای تحلیل رفته روی سطح زیرین شکم دیده میشود مثلاً در پروانه ها که پاهای گوشتی وجود دارد و پاهای کاذب Proleg نامیده می شوند و یا پاهای تحلیل رفته در سوسری ها که Styli نامیده می شود .
طبقه بندی کلاس یا رده حشرات :
کلاس یا رده حشرات توسط دانشمندان مختلف بر مبنای تحقیقات و عقاید آنها به راسته های مختلفی تقسیم شده است . این اختلاف نظر بین دانشمندان حشره شناس موجب شده است که در منابع علمی گزارشات متفاوتی از نظر تعداد در راسته های موجود در کلاس حشرات دیده شود مثلاً در یک منبع تعداد راسته ها را 25 و در منبع دیگر 27 و در منابع دیگر کمتر و یا بیشتر قید کرده اند .
این امر به دلیل اختلاف نظر متخصصان در مورد حد و حدود و یا مرزبندی بین گروههایی است که راسته های مختلف را بوجود می آورند . به هر حال در این درس سیستم طبقه بندی (1989) Triplehorn and Johnson,Borror تدریس شده و در موارد معینی اختلاف نظرات مشخصاً گفته خواهد شد .
به طور کلی کلاس شش پایان ( Hexapoda ) که در بر گیرنده حشرات است مشتمل بر 31 راسته است که به ترتیب درجه تکامل و قرابت بشرح زیر است :
در این درس با توجه به سرفصل ارائه شده در درس حشره شناسی و دفع آفات مقدماتی که حشرات عمدتاً در سطح راسته ها شناسایی شده اند تاکید ما بر روی شناسایی در سطح زیر راسته ها ، بالا خانواده ها و خانواده های مهم کشاورزی خواهد بود .
راسته های مهمی که در این درس به ترتیب مورد برسی واقع می شوند عبارتند از :
راسته راست بالان Orthoptera
مرفولوژی و بیولوژی عمومی راسته :
این راسته که حاوی تعداد زیادی گونه ( بیش از 3000 گونه ) حشره است اکثراً گیاهخوار می باشند و دارای اهمیت اقتصادی می باشند . معدودی از آنها شکارچی و عده ای همه چیز خوار هستند .
حشرات این راسته ممکن است دارای بال یا فاقد بال باشند و یا ممکن است بالها رشد کافی نکرده باشند ( مثل Tetrigidae ) بالهای جلویی که به آنها Tegmina گفته میشود ( مفرد آن Tegmen است ) معمولاً کشیده ، باریک ، ضخیم و دارای رگبالهای متعدد هستند . بالهای عقبی غشایی پهن و با رگبالهای متعدد هستند و هنگام استراحت به صورت بادبزن تا شده ودر زیر بالهای جلو قرار می گیرند . حشرات این راسته دارای بدن کشیده بوده و سرسی های انتهای بدن کاملاً مشخص هستند . اکثر گونه ها دارای تخم ریز طویل و اغلب به اندازه بدن آنهاست . قطعات دهانی از نوع جونده و دارای دگرگونی ساده هستند .
آلت تولید صدا در راست بالان :
گرچه حشرات زیادی در راسته های مختلف از خود تولید صدا می کنند ولی مهم ترین حشرات تولید کننده صدا متعلق به این راسته می باشند . حشرات این راسته از طریق مالیدن دو قسمت بدن به یک دیگر تولید صدا میکنند که این عمل را Stridulation می گویند .
علاوه بر این حشرات تولید کننده صدا در این راسته دارای آلت شنوائی هستند که به آنها عضو طبلی یا عضو شنوائی Tympana می گویند .
عضو طبلی روی طرفین اولین حلقه شکم ( در ملخ های شاخک کوتاه ) و یا در قاعده ساق ( Tibia) پاهای جلو واقع شده است ( در ملخ های شاخک بلند و سیرسیرکها ) سیرسیرکها (Gryllidae) و ملخ های شاخک بلند (Tettigonidae) از طریق مالش دادن لبه تیز قاعده یکی از بالهای جلو به لبه دندانه دار قسمت تحتانی بال دیگر جلوئی ( این وضعیت مثل مالیدن سوهان به روی چوب ایجاد صدا می کند ) تولید صدا می کند . بعضی از گونه های ملخ های شاخک کوتاه در حالت پرواز بوسیله زدن بالهای عقب به یکدیگر تولید صدا می کنند ، در حالی که بعضی دیگر از گونه های این خانواده ( Acrididae) بوسیله مالیدن پاهای عقبی به بالهای جلوئی آواز خوانی می کنند . ران عقبی این گونه ها حاوی برجستگی های کوچکی است که عمل سوهان را انجام می دهد .
حشراتی که آواز خوانی می کنند معمولاً جنس نر هستند ولی در تعداد معدودی از گونه ها جنس ماده نیز تولید صدا می کند . ملخ های شاخک کوتاه در حال حرکت تولید صدا می کنند ولی ملخهای شاخک بلند و سیرسیرکها معمولاً هنگام آواز خوانی ثابت و بی حرکت هستند .
بیشتر گونه های راست بالان خصوصاً سیرسیرکها و ملخ های شاخک بلند قادرند در هنگام آواز خوانی صداهای متفاوتی را تولید کنند که این صداها در شرایط خاصی تولید شده و مفاهیم متفاوتی دارند . آوازخوانی با صدای بلند معمولاً به مفهوم جلب جنس ماده است و در صورتیکه جنس ماده در شرایط مشابه جنس نر مستقر باشد این صدا را تشخیص داده و بطرف آن حرکت میکند .
بعضی نرها در صورت حضور نر دیگر تولید صداهای تهاجمی می کنند که غالبیت یکی از آنها را به ثبوت می رساند . بعضی از سیرسیرکها تولید صداهای مخصوصی می کنند ( Courtship Sounds ) که جنس ماده را به جفت گیری دعوت می نماید .
بعضی از راست بالان مثلاً ملخ های شاخک بلند فقط در هنگام شب آواز خوانی میکنند در حالی که بیشتر آنها از جمله سیرسیرکها هم در روز و هم در شب آوازخوانی می کنند . عده ای دیگر از جمله بعضی از ملخ های شاخک کوتاه فقط در طول روز آواز خوانی می کنند .
طبقه بندی راست بالان :
این راسته دارای دو زیر راسته است :
شاخک کوتاها Sub order 1: Caelifera
شاخک بلند ها Sub order 2: Ensifera
زیر راسته Caelifera
در این زیر راسته عمدتاً گونه های جهنده هستند زیرا ران پاهای عقبی کم و بیش پهن و کشیده شده است . ملخ های شاخک کوتاه در این زیر راسته واقعند. شاخکهای آنها نسبتاً کوتاه و پنجه آنها حاوی 3 بند یا کمتر است .
عضو طبلی ( در صورتی که وجود داشته باشد ) روی طرفین حلقه اول شکم واقعند . تخم ریز و سرسی آنها کوتاه است .
این زیر راسته دارای خانواده های زیر است :
· ملخ های کوتوله یا گورزائی Family: Tetrigidae
خصوصیت بارز این خانواده اینست که پیش گرده آنها ( Pronotum) به طرف عقب رشد کرده و روی شکم کشیده شده است و در انتها باریک می باشد . بیشتر گونه ها حدود 13 تا 19 میلی متر طول دارند . جنس ماده معمولاً دارای بدنی بزرگتر و سنگین تر از نرها می باشد . زمستانها را بصورت حشره بالغ به سر میبرد ( بر خلاف سایر ملخ ها که زمستانها را بصورت تخم می باشند ) حشرات کامل معمولاً در بهار و اوایل تابستان دیده می شوند .
گرچه شناسایی آنها از نظر طبقه بندی و تمایز از سایر ملخ ها مهم می باشد ولی از نظر اقتصادی اهمیت زیادی ندارند .
· ملخ های شاخک کوتاه Family: Acrididae
در این خانواده که شامل اکثر ملخ های معمولی هستند شاخکها معمولاً خیلی کوتاهتر از طول بدن هستند و آلت شنوایی ( عضو طبلی ) روی طرفین اولین حلقه شکم واقع شده اند . پنجه ها سه مفصلی و آلت تخم ریز کوتاه است . اکثراً به رنگ خاکستری یا قهوه ای هستند و بالهای عقبی بعضی از آنها دارای رنگ آمیزی متنوعی است .
بیولوژی :
اکثر گونه های آنها گیاهخوار هستند و گاهی خسارات عمده ای به محصولات کشاورزی وارد می کنند . زمستان را معمولاً به صورت تخم به سر می برند ، تخم ها درون زمین قرار داده می شوند . بعضی از گونه ها بصورت پوره و یا حشره بالغ زمستان گذرانی می کنند .
جنس نر بیشتر گونه ها بوسیله مالش سطح داخلی ران پاهای عقبی به لبه پایینی بالهای جلو و یا زدن بالهای عقب به یکدیگر در هنگام پرواز آواز خوانی می کنند . در حالت اول روی سطح داخلی ران پاهای عقبی دارای یک ردیف برجستگیهای کوچک هستند که از طریق مالش روی لبه بال جلو صدای مخصوصی تولید می کند .
مثال : ملخ دریایی Schistocerca gregatia
ملخ آسیایی Locusta migratoria
زیرراسته Ensifera
در این زیر راسته نیز راست بالان جهنده قرار دارند که ران پا های عقبی آنها کم و بیش کشیده و باریک شده است ، شامل ملخ های شاخک بلند و سیرسیرکها هستند . شاخکها معمولاً خیلی بلند و موئی هستند ، پنجه ها 3 یا 4 مفصلی هستند .
عضو طبلی در صورتی که وجود داشته باشد روی قاعده فوقانی ساق پاهای جلو واقعند . گونه هایی که تولید صدا می کنند معمولاً لبه یکی از بالهای جلویی را به لبه سوهان مانند بال دیگر جلویی مالش می دهند . تقریباً تمتمی آنها دارای تخم ریز بلند هستند که یا به شکل شمشیر و یا استوانه ای است .
زیرراسته شاخک بلند ها دارای خانواده های زیر است :
· ملخ های شاخک بلند Tettigoniidae
مرفولوژی :
شاخکها بلند تر از طول بدن ، پنجه ها 4 مفصلی ، حشره ماده دارای تخم ریز کشیده و خنجر مانند است معمولاً به رنگ سبز و گاهی قهوه ای ، گاهی بی بال ، تولید صدا و آواز خوانی می کنند ، عضو طبلی روی قاعده ساق پاهای جلوئی قرار دارند .
بیولوژی :
تخمها بصورت انفرادی ولی به طور ردیفی روی برگها ، شاخه درختان ، در شکاف تنه درختان ، داخل بافت گیاهان و گاهی در خاک گذاشته می شوند . زمستان را بصورت تخم به سر می برند .
معمولاً آفت مهمی محسوب نمی شوند ولی گاهی به درختان جنگلی و مرکبات آسیب می رسانند .
· خانواده سیرسیرکها و جیرجیرکها Gryllidae
مرفولوژی :
شکل عمومی بدن کشیده و مستوی به رنگهای متنوعی از قهوه ای روشن تا سیاه ، تخمریز بلند و تیغه ای یا سوزنی شکل ، پنجه ها 3 مفصلی ، معمولاً شاخک کشیده و موئی ، بالها معمولاً کوتاه یا بی بال ، بالهای جلویی معمولاً در طرفین بدن قرار گرفته و پهلوها را می پوشانند ، در انتهای بدن دارای دو استطاله یک مفصلی بلند ، از حشرات معروفی هستند که هنگام روز وشب تولید صدا و آواز خوانی می کنند .
بیولوژی :
سیرسیرکها معمولاً در مناطق گرمسیر زندگی می کنند ، اکثراً یک نسلی هستند و زمستان گذرانی به صورت تخم ، تخمها در داخل خاک و یا داخل نباتات بصورت انفرادی ، فعالیت آنها معمولاً شبانه ، رژیم غذایی معمولاً نبات خوار و گاهی گوشتخوار مثل : Gryllus domesticus معمولاً در خانه ها و اماکن گرم و مرطوب زندگی می کنند ، به رنگ زرد روشن یا خاکستری و به طول 5/1 سانتیمتر ، تغذیه از مواد غذایی انسان ، اهمیت بهداشتی دارند .
Gryllus desertus : معمولاً در مزارع ، باغات و باغچه ها دیده می شود ، برنگ سیاه ، بطول حدود 5/1 سانتیمتر ، تغذیه از گیاهان مختلف از جمله صیفی جات ، سبزیجات و .......
· خانواده آبدزدکها Gryllotalpidae
مرفولوژی :
پاهای جلویی از نوع کننده ، به رنگ قهوه ای و طول 25 میلیمتر و یا بیشتر ، شاخکها کوتاه ، پیش گرده بزرگ وسپر مانند ، بالها کوتاه ، انتهای شکم مجهز به دو استطاله ولی فاقد تخم ریز ، پنجه ها هم سه مفصلی .
بیولوژی :
این حشرات زیر زمین زندگی کرده ( در عمق 15 تا 20 سانتی متری ) و از ریشه نباتات تغذیه میکنند ، تخم ریزی به صورت دسته جمعی و در زیر خاک ، زمستان را بصورت پوره سپری می کنند ، تخم ریزی هنگام تابستان ، حشرات کامل در بهار و تابستان پرواز می کنند . دوره تکمیل یک نسل 1 سال و یا بیشتر . مثال : Gryllotalpa gryllotalpa : از آفات مهم صیفی کاری ، سبزی کاری ، چمنکاری و گلکاری محسوب می شود .
راسته سوسری ها Blattaria
شکل عمومی حشرات این راسته تخم مرغی و مسطح و سر آنها در زیر پیش گرده واقع شده است بطوری که وقتی از سطح پشت نگاه می کنیم سر حشره دیده نمی شود .
شاخکها موئی و طویل هستند . ممکن است بالدار ، بی بال و یا بال کوتها باشند . جنس ماده اکثر گونه ها دارای بالهای کوتاهتر از جنس نر است . حشراتی هستند با رژیم غذایی همه چیز خواری . تخم ها در کپسول تخم ( Ootheca) قرار داده می شود که ممکن است بلافاصله پس از تشکیل شدن آن در محلی قرار داده شوند و یا ممکن است تا هنگام تفریخ در انتهای بدن حشره ماده متصل باشند .
سوسری ها اساساً در مناطق گرمسیر فعالیت می کنند و اغلب از آفات مهم بهداشتی محسوب می شوند و بواسطه تغذیه از مواد مختلف باعث آلودگی آنها به انواع میکروبها می شوند .
مهمترین خانواده ها ی این راسته عبارتند از :
· خانواده Blattidae
سوسری های این خانواده نسبتاً بزرگ هستند ( بطول حدود 5/2 سانتیمتر یا بیشتر ) که روی قسمت داخلی و عقب ران پاهای آنها برجستگی های خار مانند زیادی وجود دارد . گونه های متعددی از آنها از آفات مهم بهداشتی در منازل ، انبارها ، نانوائیها و غیره محسوب می شوند .
یکی از مهمترین گونه های آن سوسری شرقی است به نام Blatta orientelis که به طول حدود 5/2 سانتیمتر ، برنگ تیره ، مسطح و پهن و با بالهای کوتاه .
گونه های دیگری از جمله سوسری آمریکایی Periplaneta Americana از آفات بهداشتی در منازل می باشند . این حشره به طول 7/2 تا 5/2 سانتیمتر و به رنگ قرمز متمایل به قهوه ایست ولی بالهای آن کاملاً رشد یافته است .
· خانواده Blattellidae
این خانواده شامل تعداد زیادی گونه است که معمولاً سوسری های کوچکی هستند که اکثراً بطول حدود 12 میلیمتر یا کمتر می باشند . گونه های متعددی از آنها آفت بهداشتی در منازل می باشند . یکی از مهم ترین گونه های آن بنام Blattella germanica یا سوسری آلمانی : به رنگ قهوه ای روشن که روی پیش گرده آن دو خط یا نوار طولی وجود دارد .
گونه های دیگری از این خانواده در محیط های باز از منازل زندگی می کنند که در داخل زباله و چوبهای پوسیده نشوو نما می کنند .
راسته موریانه ها یا مساوی بالان Isoptera
حشراتی به اندازه کوچک یا متوسط هستند که به صورت اجتماعی زندگی می کنند و در اجتماع خود دارای فرم های معین یا وظایف مشخص می باشند . در اجتماع این حشرات افراد بالدار و بی بال دیده می شوند و بعضی افراد دارای بال کوتاه هستند . بالها دو جفت بوده و حالت غشایی داشته و تعداد رگبالهای آنها نیز کم می باشد ولی گاهی انشعابات زیاد رگبال مانند در آنها دیده می شود . بالهای جلو و عقب تقریباً هم اندازه هستند و به همین دلیل به آنها راسته مساوی بالان می گویند . بالها در هنگام استراحت بطور مسطح روی بدن قرار می گیرند و از انتهای شکم بلندتر می باشند . قطعات دهانی از نوع جونده و دگرگونی آنها ساده است .
گاهی اوقات موریانه ها را مورچه های سفید نیز می گویند ولی مورچه ها متعلق به راسته زنبورها بوده و تفاوتهای عمدهای بین این دو راسته وجود دارد از جمله:
· موریانه ها دارای بدنی نرم و برنگ روشن هستند در حالی که مورچه ها دارای بدنی سخت و معمولاً به رنگ روشن هستند در حالی که مورچه ها دارای بدنی سخت و معمولاً برنگ تیره هستند .
· بالهای جلو و عقب موریانه ها هم اندازه و مشابه بوده و در هنگام استراحت روی شکم بطور مسطح قرار می گیرند در صورتیکه در مورچه ها بالهای عقبی کوچکتر از بالهای جلو بوده و رگبالهای کمتری دارند و در هنگام استراحت در بالای بدن قرار میگیرند .
· شاخکهای موریانه ها تسبیحی و یا نخی شکل است در حالی که شاخکهای مورچه ها زانویی است .
· سیستم چند شکلی جنسی ( Caste system ) در آنها نیز متفاوت است . در موریانه ها کارگرها و سربازها از هر دو جنس نر و ماده می باشند که پوره های همه آنها وظیفه کارگری را انجام می دهند ، در صورتیکه در مورچه ها کارگرها و سربازها همیشه ماده بالغ می باشند .
از نظر طبقه بندی موریانه ها بین متخصصین اختلاف نظراتی وجود دارد . ظاهراً موریانه ها به سوسری ها قرابت و وابستگی دارند و بعضی از متخصصین آنها را با سوسریها در یک راسته قرار می دهند یکی از دلایل عمده این امر شباهت ظاهری ساختمان بدن آنها و خصوصاً یک گونه موریانه استرالیایی بنام Mastotermes derwinensis بواسطه داشتن لبه انتهایی در بال عقب و داشتن توده تخم مشابه کپسول تخم سوسری ها مبین این ارتباط نزدیک می باشد .
چند شکلی جنسی در موریانه ها Termite castes
افراد جنسی نر و ماده یعنی پادشاه و ملکه رشد یافته ترین اشکال جنسی هستند بالها و چشم های مرکب آنها کاملاً رشد کرده و دارای رنگ های تیره تر هستند . نرها اغلب کوچک هستند و در بعضی از گونه ها ملکه ها ممکن است خیلی بزرگ باشند ( بعضی از آنها تا 6/7 سانتیمتر می رسند ) . ملکه ها گاهی چندین سال زندگی می کنند و چندین هزار تخم می گذارند .
در فصول بخصوصی تعداد زیادی پادشاه و ملکه تولید شده که کلنی خود را به صورت دسته جمعی ترک کرده ، پس از جفت گیری هر یک جفت از آنها کلنی جدیدی را تشکیل می دهند . کلنی های جدید در مواقع بخصوص در طول سال تولید می شوند که بسته به گونه های متفاوت زمان آن فرق میکند مثلاً در بهار یا تابستان و غیره . افراد جنسی نر و ماده کمکی اشکال دیگری هستند که بالهای کوتاه داشته و رنگ آنها روشنتر از افراد جنسی است و معمولاً چشم های کوچکتری دارند . این افراد اغلب جهت افزایش جمعیت کلنی تخم ریزی کرده و به ملکه کمک می کنند .
· در بعضی گونه ها ممکن است افراد جنسی (کمکی ثانویه) نیز وجود داشته باشد که به آنها سومین گروه افراد بالغ کلنی گفته می شود . این افراد از نظر ظاهری شبیه کارگرها هستند ولی قادر به تولید مثل می باشند .
· کارگرها شامل پوره ها و افراد بالغ عقیم هستند که رنگ آنها زرد کمرنگ ، بی بال و فاقد چشم مرکب و آرواره های آنها نسبتاً کوچک است . کارگرها اکثر کارهای کلنی را انجام داده ، غذا جمع آوری کرده وملکه ، سربازها و نوزادان را تغذیه میکنند ، در داخل لانه قارچ پرورش می دهند ، لانه سازی و تونل سازی در زیر زیرزمین می نمایند .
· سربازها عبارتند از بالغین عقیمی که دارای سر و آرواره های خیلی بزرگی می باشند . گاهی اوقات آرواره های آنها بقدری بزرگ شده که قادر به خوردن غذا نبوده و لازم است توسط کارگرها به آنها غذا داده شود . اندازه بدن سر بازها کمی بزرگتر از کارگرها ست ، سربازها ممکن است دارای چشم مرکب ویا فاقد آن باشند . در مواقعی که کلنی به دلیل یک عامل خارجی آشفته شود سربازها به آن حمله می کنند و یا در صورتی که سوراخی در لانه حاصل شود سربازها بوسیله سر خود این سوراخ را مسدود می کنند .
· در بعضی گونه ها ممکن است افراد دیگری بنام ( Nasutus) وجود داشته باشند که دارای سر دراز و کشیده بوده و از انتهای آن ماده چسبنده ای خارج شده و بطرف عامل خارجی مثلاً یک حشره انداخته می شود . وظیفه این افراد مثل سرباز ها دفاع از کلنی است .
لازم به تذکر است که در بعضی از گونه های اولیه موریانه ها فقط دو فرم وجود دارد یکی افراد جنسی و دیگری سربازها و کارهای کلنی توسط افراد نابالغ همین دو فرم انجام می شود .
عادات و رفتار و زندگی موریانه ها :
موریانه ها اغلب یکدیگر را لیسیده و تمیز می کنند که احتمالاً به دلیل وجود فرمونهای مخصوصی روی بدن آنهاست . غذای موریانه ها شامل جلدهای عوض شده آنها ، فضولات آنها ، اجساد افراد مرده و مواد گیاهی از جمله مواد چوبی است .
بعضی از موریانه ها در اماکن مرطوب در داخل چوب و در زیر زمین و بعضی دیگر در اماکن خشک در خارج از زمین زندگی می کنند . در گونه هایی که در اماکن مرطوب زندگی می کنند حفظ تعادل رطوبت برای ادامه حیات آنها ضروری است . بعضی از آنها تونل های خاکی بین خاک و چوب در روی زمین درست می کنند که معمولاً خاک را بوسیلع مواد مترشحه از سوراخی که در جلو سر آنها وجود دارد
( Fontanelle ) بهم می چسبانند .
لانه آنها ممکن است کاملاً در زیر زمین و یا قسمتی از آن از زمین خارج باشد . در بعضی از گونه ها ارتفاع قسمتی از لانه خارج از زمین است ممکن است به 9 متر نیز برسد .
گونه هایی که در اماکن خشک زندگی می کنند معمولاً در خارج از زمین بوده و در داخل تیرهای چوبی ، تنه درختان خشک و وسایل چوبی منازل و غیره زندگی می کنند و آب مورد نیاز خود را از آب متابولیکی بدن خود تامین می کنند .
سلولز که توسط موریانه ها خورده می شود بوسیله پروتوزوئرهای مخصوصی که در دستگاه گوارش موریانه ها به حالت هم زیست ( Symbiosis) وجود داردند قابل هضم می شود . بعضی از موریانه ها به جای پروتوزئرها حاوی باکتریهای مخصوصی هستند که سلولز را هضم می کنند .
راسته موریانه ها دارای خانواده های زیر است :
· خانواده Kalotermitidae
گونه های این خانواده که اکثراً در مواد چوبی زندگی می کنند و از آنها تغذیه می کنند دارای فرم کارگر نیستند و کارها را افراد نابالغ سایر فرم ها انجام میدهند این موریانه ها فاقد ترشحات ناحیه سر
( Fontanelle) می باشند و لذا تونلهای خاکی درست نمی کنند . موریانه های چوب خشک ( شامل Insisitermes spp, Pterotermes spp , Marginitermes spp )
اکثراً به مواد چوبی داخل منازل و چوبهای انبار شده خسارت می زنند . بالغین به طول 13 میلیمتر و استوانه ای شکل هستند . اشکال جنسی آنها به رنگ قهوه ای روشن هستند .
موریانه های چوب مرطوب ( شامل Neotermes spp, Paraneotermes spp ) اکثراً به چوبهای مرده مرطوب ، ریشه درختان و غیره حمله کرده و از آنها تغذیه می کنند .
موریانه های دیگری از جمله Cryptotermes و Calcaritermes به چوبهای خشک حمله کرده و آنها را به خاک اره تبدیل می کنند . اکثراً در منازل خسارت نسبتاً زیادی می زنند .
این موریانه ها اکثراً در مناطق مرطوب در زیرزمین و یا داخل چوبهای مرطوب در زیرزمین و یا داخل چوبهای مرطوب در تماس با زمین زندگی میکنند . موریانه های کوچکی هستند بطول 6 تا 8 میلیمتر ( بالغ ) ، بدون بال معمولاً خیلی رنگ پریده اند ، سربازها دارای سر قهوه ای روشن هستند ، بالدارها برنگ سیاه هستند . روی سر آنها Fontomelle وجود دارد .
شامل گونه های مختلفی هستند که بعضی از آنها بدون سرباز هستند و در زیر تنه های درختان یا فضولات گاو و غیره زندگی می کنند و اهمیت زیادی ندارند ولی گونه های دیگری از آنها به چوبها و وسایل چوبی منازل خسارت می زنند ، بعضی دیگر به درختان حمله کرده و به آنها خسارت می زنند .
· خانواده Hodotermitidae
موریانه هایی هستند تقریباً مسطح و به طول حدود 13 میلیمتر یا بیشتر ، فاقد Fontanelle و فاقد فرم کارگر ، این موریانه ها به چوبهای مرطوب و مرده حمله می کنند معمولاً در داخل تنه مرده درختان در حال پوسیدن و گاهی در قسمتهای چوبی منازل زندگی میکنند ( اغلب در مناطق سواحل دریا که رطوبت بیشتر است دیده می شوند )
اهمیت اقتصادی موریانه ها :
موریانه ها از دو نقطه نظر اهمیت اقتصادی دارند . یکی اینکه بواسطه تغذیه از وسایل و مواد چوبی خسارت قابل توجهی وارد می سازند ، از جمله تغذیه از قسمتهای چوبی منازل ، اثاثیه ، کتاب ، نرده های چوبی ، پارچه های مختلف پنبه ای و غیره .
از طرف دیگر موریانه ها بواسطه تغذیه از درختان مرده و و تبدیل آنها به مواد قابل استفاده گیاهان حشراتی مفید محسوب شده و اهمیت اقتصادی پیدا می کنند . علائم وجود موریانه ها در مناطق مختلف منازل اینست که در هنگام بهار جمعیتی از افراد جنسی ممکن است در اطراف منازل دیده شوند و یا از بین قسمت هایی که در آنجا زندگی می کنند قسمتهایی از گل بصورت برجسته و بطور نوار کج و ماوج دیده شود و یا داخل چوب محل زندگی آنها خالی و پوک شده باشد .
برای کنترل موریانه ها در منازل دو روش وجود دارد : یکی اینکه ساختمان را به نحوی بنا سازند که نسبت به موریانه ها غیرقابل نفوذ باشد و دیگری استفاده از مواد شیمیایی است .
در روش اول باید ساختمان را طوری بنا کنند که قسمتهای چوبی تماسی با زمین نداشته باشند و یا به نحوی که موریانه ها نتوانند از راههای مختلف خود را به قسمتهای چوبی برسانند . استفاده از مواد شیمیایی از جمله حشره کش های آلدرین ، هپتا کلر ، کلردان ، لینوین و یا پنتاکلروفنل که با آنها چوب و زمین را محلول پاشی می کنند . مواد چوبی که احتمالاً در ارتباط با زمین خواهند بود باید با این ترکیبات خصوصاً پنتاکلروفنل آغشته شوند .
برای مبارزه با موریانه های چوب خشک بهترین روش ضدعفونی منازل با سموم تدخینی است که البته پرخرج بوده و دقت زیادی لازم است . ضمناً برای دفع این گونه موریانه ها می توان داخل چوب را سوراخ کرده و در داخل آن مقداری ترکیبات آرسنیکی یا فلورینی را داخل نموده و سپس آنرا با پنبه یا چیز دیگری مسدود کرد . بواسطه اینکه موریانه ها مرتباً یکدیگر را می لیسند در صورتیکه تعداد معدودی از آنها مقداری از این سم را بر اثر تماس به خود بگیرند سایرین نیز آلوده و از بین خواهند رفت .
آفت کرم خوشه خوار انگور
مهمترین آفات مرکبات
ادامه آفات خرما
آفات مهم خرما
سوسک برگ خوار نارون
کرم خوشه خوار انگور
سوسک برگخوار چلیپائیان یا سوسک منداب
شته سبز و شته خال دار گردو
کنه تاولی گلابی :
شته سبز هلو :
سپر دار وا وی سیب
شته سبز سیب
[عناوین آرشیوشده]
 |
 |
